ลาวบ้านลาด
สำรับไหว้ผีลาวที่บ้านละหานใหญ่ มีแกงเนื้อและข้าวเหนียวห่อด้วยแสนประเสริฐ ปานเนียม
บ้านลาดมีลาวโซ่งอยู่มากที่ตำบลห้วยข้องและตำบลใกล้เคียง ลาวโซ่งกลุ่มนี้น่าจะเคลื่อนย้ายมาจากทางหนองปรง ห้วยท่าช้าง และบ้านกวย โดยยึดแนวเขาแด่นเป็นที่ตั้ง
แต่ยังมีคนบ้านลาดอีกหลายตำบลที่สืบตระกูลนับถือผีลาวที่ไม่ใช่ลาวโซ่ง
แม้คนบ้านลาดส่วนใหญ่จะเข้าใจว่าตัวเป็นไทยแท้พื้นถิ่นดั้งเดิม แต่ในประเพณีพิธีกรรมหลายพิธีบ่งบอกว่า ในรอบร้อยปี หรือสองร้อยสามร้อยปี ที่ผ่านมานี้ มีกลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ เข้ามาผสมปนเป แล้วทิ้งร่องรอยทางชาติพันธุ์ไว้ในพิธีกรรม
จีนปรากฏชัดที่ศาลก๋งในเรือนไทยหลายหลัง บรรพบุรุษฝ่ายเขมรยังได้รับการเซ่นไหว้ในเดือนสามของทุกปีในแถบตำบลถ้ำรงค์
ส่วนผีลาว นั้นปรากฏชัดเจนในรูปของจอกสีเงินมีผ้าขาวพับใส่หรือคลุมไว้อีกหนึ่งผืน โดยแยกหิ้งหอจากผีเรือนอย่างชัดเจน ในเรือนที่มีทั้งผีเรือน (ไทย) และผีลาว
เคยสอบถามคนเก่า ๆ ก็ได้ความไม่ชัดว่าผีลาวที่นับถือกันนี้เป็นลาวอะไร จะเป็นลาวโซ่งหรือไม่ท่านก็ไม่ยืนยัน เพียงแต่เล่าว่านับถือสืบกันมาแต่โบราณ
ครั้นไปดูในกะล้อห่องของลาวโซ่งปรากฏว่าการนับถือผีบรรพบุรุษก็ไม่ได้อยู่ในรูปแบบจอกขาวจอกเงินแบบนี้ และลาวโซ่งนั้นมีพิธีเสนเรือนไหว้ผีบรรพบุรุษชัดเจน
ถึงเดือนหกตามประเพณีพื้นบ้านลาดตั้งสำรับบูชาภูมิที่ ผีเรือน ก็ต้องมีสำรับให้ผีลาวด้วย โดยเพิ่มเครื่องจากกระยาบวชทั่วไปที่ใช้กับภูมิที่ผีเรือนไปอีกสองอย่าง คือ ข้าวเหนียวห่อ (ข้าวต้มมัด) และแกงเนื้อ ท่านว่าสองอย่างนี้เป็นเครื่องเซ่นผีลาวที่จะขาดมิได้
ตามข้อมูลมานานหลายปีว่าผีลาวจอกเงินของพวกบ้านลาดเป็นลาวไหน มาได้เค้าเอาตอนที่ได้ฟังบรรยายจาก อาจารย์พะนอม แก้วกำเนิด ครั้งหนึ่งท่านมาบรรยายที่ มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบุรี
ท่านเล่าว่า สมัยเป็นอธิบดีกรมวิชาการ เคยร่วมกับคณะเดินทางไปสิบสองปันนาทางตอนใต้ของจีน พอจะขึ้นไปบ้านไตลื้อที่นั้น ท่านเห็นบนขื่อเหนือประตูบ้านมีจอกเงินใบน้อยมีผ้าขาวซุกไว้อยู่ ท่านถามเจ้าของเรือนว่าคืออะไร เจ้าของเรือนว่าเป็นผีเรือนผีบรรพบุรุษ ในนั้นมีกระดูกใส่อยู่ชิ้นหนึ่ง
ฟังดูแล้วรูปเคารพผีเรือนของไทลื้อ (ไม่ทราบว่าบ้านไหน) ที่สิบสองปันนา ที่อาจารย์พะนอมไปพบมานั้นคล้ายกับผีลาวของชาวบ้านลาด เป็นไปได้ไหมว่า ผีลาวของคนบ้านลาด น่าจะหมายถึงบรรพบุรุษที่มาจากทางเหนือหรือล้านนา
ในความรับรู้ของคนภาคกลางแต่โบราณนั้น ลาว นับรวมไปหมดทั้งอีสาน ล้านช้าง และล้านนา เช่น ในขุนช้างขุนแผน ก็นับนาวลาวทองและนางสร้อยฟ้าที่มาจากล้านนาว่าเป็นลาว
อีกข้อหนึ่งเป็นประเด็นชวนคิด คือ เครื่องเซ่นสำหรับผีลาวที่กำหนดให้ใช้ แกงเนื้อ และข้าวเหนียวห่อ นั้น บ่งชี้ความเป็นลาว เพราะข้าวเหนียวเป็นอาหารแสดงความเป็นลาวอย่างชัดเจน ส่วนเนื้อนั้นก็พอจะบ่งได้ว่าบรรพบุรุษฝ่ายลาวน่าจะชอบ
ข้าวเหนียวห่อหรือข้าวต้มมัดนี้ ยังเป็นอาหารพิธีกรรมของกลุ่มไทยวนในแถบราชบุรีด้วย ในงานบวชงานแต่งของไทยวนมักจะทำขนมชนิดนี้ เขาทำกันเป็นเข่งๆเลย
ข้าวเหนียวห่อที่ดูจะเป็นขนมไทย แต่พวกคนไทยบ้านสิงขรในอำเภอตะนาวศรี จังหวัดมะริด ประเทศเมียนมาร์ เรียกขนมชนิดนี้ว่า ข้ามต้มลาว เลยถามกลับไปว่าแล้วข้าวต้มแบบไทยเป็นอย่างไร เขาตอบว่า ก็ข้าวต้มใบพ้อไง (ข้าวต้มห่อใบกระพ้อแบบภาคใต้)
คิดแบบเชื่อมโยง ขันผีลาวของชาวบ้านลาดไปคล้ายกับขันผีบรรพบุรุษของไตลื้อ สิบสองปันนา ส่วนเครื่องเซ่นข้าวเหนียวห่อไปพ้องกับอาหารพิธีกรรมของไทยวนราชบุรี ก็ทั้งไตลื้อ และไทยวนเป็นกลุ่มวัฒนธรรมทางเหนือเหมือนกัน บางทีผีลาวจอกขาวจอกเงินของพวกบ้านลาดจะเป็นลาวล้านนาก็เป็นได้ แต่จะเป็นกลุ่มไหนก็ยากที่จะสรุป
วัฒนธรรมล้านนามาปรากฏในเพชรบุรีอยู่บ้าง เช่น พระสิงห์องค์สำคัญในหลายวัด นึกเล่น ๆ ว่าเวลาเขาเกณฑ์ไปทัพไปพวกเมืองเพชรได้พระมาแล้วจะได้คนมาบ้างหรือไม่ ยังมีเจดีย์ล้านนาทรวดทรงแบบพระธาตุหริภุญชัยที่เป็นเจดีย์ประธานของโบสถ์เก่าวัดอุทัยโพธาวาสนั่นก็หลักฐานล้านนาในเมืองเพชร
ส่วนความเป็นเครือญาติกับพวกยวนราชบุรีนั้นมีตลอดมา ทราบมาว่าคนตำบลไร่สะท้อน ตำบลท่าช้าง ตำบลบ้านหาด หลายตระกูลนั้นมีญาติเป็นยวนทุ่งหลวง เขาภูทอง เขากูบ ปากท่อ ราชบุรี สืบมาจนทุกวันนี้
ว่ากันว่าแถบนั้นเป็นอีกย่านที่พวกพี่น้องเมืองเพชรมักใช้เป็นที่หลบภัยต่าง ๆ จากเมืองเพชรมาตั้งแต่โบราณ
